Leo van Doeselaar en Wyneke Jordans - Schumann, Mendelssohn en Bizet - Quatre mains en orgel

(Eerste versie, voor vierhandig piano uit 1826) - In de prachtige zomer van 1825 hadden de zestienjarige Felix Mendelssohn en zijn zus Fanny zich laten betoveren door de toneelstukken van William Shakespeare. Een jaar later schreef Felix aan Fanny dat hij “spoedig zíjn ‘Midnummer Night’s Dream’ zou dromen”. In augustus voltooide Mendelssohn zijn opmerkelijke concertouverture ‘Ein Sommernachtstraum’, op. 21. Dit orkestwerk klonk voor het eerst tijdens een privéconcert ten huize van de Mendelssohns. Spoedig zou het een van Felix’ meest gespeelde composities worden, mede dankzij de toen wereldberoemde pianovirtuoos Ignaz Moscheles, die regelmatig Mendelssohns eigen transcriptie voor pianoduet uitvoerde. Overigens bleef het niet bij de Ouverture. In 1842 schreef Mendelssohn de minstens zo geliefd geworden toneelmuziek bij Shakespeare’s ‘Midnummer Night’s Dream’.

(Arrangement voor vierhandig piano door Georges Bizet) - In het voorjaar van 1845 brak niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk de zon weer door in het leven van Robert Schumann. Hij herstelde van een zware depressie en in dezelfde tijd werd zijn derde dochter geboren. Vol hernieuwde levenslust bestudeerde Schumann de fijne kneepjes van het contrapunt en de fuga. In zijn dagboek, het ‘Haushaltbuch’, sprak Schumann zelfs van een ware ‘Fugenpassion’. Het resulteerde in een aantal bijzondere stukken waarin Schumann de mogelijkheden van de canon en de fuga uitputtend onderzocht. En of dat nog niet genoeg was, raakte hij ook nog eens gefascineerd door de pedaalvleugel. Op die manier kon hij bijvoorbeeld Bachs orgelwerken thuis spelen. Voor dit inmiddels in onbruik geraakte instrument schreef Schumann zijn ‘6 Studien in Kanon für den Pedalflügel’, op. 56. Hoe fraai deze stukken zowel op piano als orgel klinken, blijkt uit de fantasievolle bewerkingen die Georges Bizet (pianoduo) en Marcel Dupré (orgel, zie hieronder) ervan maakten.

(Arrangement voor orgel Marcel Dupré)

Mendelssohns ‘Zes Orgelsonates’, op. 65 hebben nauwelijks introductie meer nodig; ze gelden nog altijd als absoluut hoogtepunt in het orgelrepertoire tussen Bach en Liszt. Mendelssohn, zelf een voortreffelijk organist, componeerde ze op verzoek van de Engelse uitgeverij Coventry & Hillier. Aanvankelijk waren het 24 losse orgelstukken, die Mendelssohn later bundelde tot zes orgelsonates en in Engeland werden gepubliceerd onder de titel ‘School of ‘Organ-playing’. Eigenlijk had Coventry ze als ‘Voluntaries’ willen uitgeven, op dat moment het populairste orgelgenre in Engeland, maar met het oog op een Duitse publicatie noemde Mendelssohn ze slechts ‘Sonates’. Dat is merkwaardig, want weinig herinnert er aan de klassieke sonate in deze orgelwerken. De Derde Sonate is een soort tweeluik. Het eerste deel bestaat uit een soort preludium en fuga over het koraal ‘Aus tiefer Not’. Het daarmee contrasterende tweede deel ‘Andante tranquillo’ is een voor Mendelssohn typisch ‘Lied ohne Worte’.

In dezelfde tijd dat Schumanns ‘Studiën in Kanon für den Pedalflügel’ in Parijs verschenen, zag ook de Suite ‘Jeux d’enfants’ van Georges Bizet het licht. Bizet componeerde deze zorgeloze pianostukjes in de nasleep van de Frans-Pruisische oorlog van 1870-1871. Het zou Bizets populairste pianowerk worden. Zelf zag hij dat ook in en maakte van zes stukjes ook een kleurrijke orkestversie. Zoals de titel zegt liet Bizet zich inspireren door kinderspelletjes. In de gespeelde stukken zijn dat achtereenvolgens: ‘De pop’; ‘De tol’; ‘De vier hoeken’; ‘De kleine man en de kleine vrouw’, en ‘De bal’.

(Arrangement voor vierhandig piano door Gaston Choisnel) - Wat de mp3-speler nu is, dat was de piano in de negentiende eeuw. Orkestconcerten waren een kostbare aangelegenheid, zodat je als muziekliefhebber niet ieder concert kon bezoeken. De piano was de uitgelezen mogelijkheid om kennis te maken met de nieuwste symfonieën. Van veel orkestwerken werden pianotranscripties gemaakt, zodat je thuis achter de piano je favoriete stuk telkens opnieuw kon spelen. Dat gold overigens ook voor geliefde orgelcomposities. Gaston Choisnel bijvoorbeeld schreef een prachtige transcriptie van Francks ‘Pièce hérioïque’. Charles Marie Widor deed hetzelfde, maar dan met de wereldberoemde ‘Toccata’ uit zijn ‘Vijfde Orgelsymfonie’. Bijkomend voordeel van zo’n bewerking is dat veel details een ander accent krijgen en dat werpt soms een verrassende nieuw licht op de overbekende muziek.

(Arrangement voor vierhandig piano door Charles Marie Widor)